9.sınıf-Hücre Zarından Madde Geçişi-Aktif Taşıma

 2.Aktif Taşıma

    Madde derişiminin az olduğu taraftan derişimin çok olduğu tarafa doğru ATP harcanarak, maddenin zardan taşınması işlemine aktif taşıma denir.

• Hayvan hücrelerinde sodyum iyonları hücre dışında, potasyum iyonları ise hücre içinde daha fazladır; ancak hücre içinde bulunan sodyum iyonlarının hücre dışına, hücre dışında bulunan potasyum iyonlarının da hücre içerisine alınması gerekir,bu durum aktif taşıma ile gerçekleşir.
• Aktif taşıma olmasaydı hücrelerle bulundukları ortamların derişimleri eşit olacağından,madde geçişleri gerçekleşmeyecek ve hücrelerin hayatı tehlike altında olacaktı.
• Aktif taşıma tüm moleküllerin zardan geçmesini sağlamaz.Büyük moleküllerin zardan hücre içine taşınması endositoz ,  hücre dışına enerji harcanarak taşınması ekzositoz ile gerçekleşir. 

          Endositoz iki şekilde gerçekleşir:

          1.Fagositoz: Büyük moleküllü katı maddelerin enerji harcanarak hücre içine alınmasıdır.

          2.Pinositoz: Büyük moleküllü sıvı maddelerin enerji harcanarak hücre içine alınmasıdır.

          

9.Sınıf-Hücre Zarından Madde Geçişi-Pasif Taşıma

   
     Hücrelerin canlılığını sürdürmesi ancak zardan madde taşınması ile mümkündür.Zardan madde taşınması, enerji harcanıp harcanmamasına göre aktif taşıma (enerji harcanır) ve pasif taşıma (enerji harcanmaz) olmak üzere ikiye ayrılır.

1.Pasif Taşıma

    Maddelerin hücre zarından enerji harcanmadan doğrudan geçmesi ile olan taşımadır,derişim farkından dolayı madde kolaylıkla zardan geçer. Örneğin; odaya sıkılan parfüm veya kolonyanın kokusunu bir süre sonra alırsınız.
 
    Pasif taşıma yolları Difüzyon ve Osmoz'dur.

    Difüzyon:Bir maddenin çok yoğun olduğu ortamdan az yoğun olduğu ortama doğru hareket etmesidir.
    Osmoz: Su moleküllerinin derişimin fazla olduğu ortamdan az olduğu ortama doğru özel difüzyon şeklidir.

      Hücrelerde bulunan maddelerin derişimleri,ortama göre sürekli değişir ;

   Hipertonik Çözelti: Bir çözelti içindeki çözünen madde derişimi , sitoplazmadaki madde derişimden fazlaysa bu çözeltiye hipertonik çözelti denir.
   Hipotonik Çözelti:Bir çözelti içinde çözünen madde derişimi , sitoplazmadaki madde derişimden az ise bu çözeltiye hipotonik çözelti denir.
   Bu derişim farkı , maddelerin hücre içerisine ya da dışarısına taşınmasını sağlar.
   İzotonik Çözelti: Çözelti içindeki çözünen madde derişimi , sitoplazmadaki madde derişimine eşit ise bu çözeltiye izotonik çözelti denir.

     Hücre içi ve hücre dışındaki derişim farklılığından dolayı hücrelerde; plazmoliz, deplazmoliz ve turgor durumları gerçekleşir.

  Plazmoliz: Bir hücrenin kendisinden daha yoğun, hipertonik ortama konulduğunda suyunu kaybederek büzülmesidir.
  Deplazmoliz:Plazmolize uğramış bir hücrenin hipotonik ortama konulduğunda su alıp eski haline dönmesidir.
  Turgor:Hipotonik  ortamda bulunmaya devam eden hücrenin su almaya devam ederek şişmesidir.

 

9.sınıf-Ökaryot Hücre Zarı

Ökaryot hücreler; zar, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere 3 kısımda incelenir:

a)Hücre Zarı 

• Canlı,esnek , hareketlidir ve hücreye şekil verir.
• Hücreler arası iletişimi sağlar.
• Madde alışverişini düzenler.
• Yapısında;protein,lipit ve karbonhidrat bulunur."Akıcı mozaik zar modeli" zar yapısı olarak günümüzde kabul görmüştür.Bu modele göre; zarda çift lipit tabakası aralarında proteinler ve karbonhidratlar bulunur.Protein ve karbonhidratlar,zara özgü olan özelliği verir.Bu özellik sayesinde, moleküllerin zardan geçişi kontrollü olur; bazı hormonların ve hücre içine alınacak maddelerin tanınmasını ve gerekli tepkiyi vermesini sağlar.
• Madde taşınmasını,zarın ve zardan geçen molekküllerin özellikleri belirler.Her molekül zardan kolaylıkla geçemez,çünkü hücre zarı seçici-geçirgen özelliktedir.
• Hücre zarından yağda çözünen vitaminler,küçük moleküller,yüksüz moleküller ve yağ çözücü maddeler zardan kolaylıkla geçer.
• Hücre zarı pozitif yüklüdür;nötr moleküller negatif yüklü moleküllere göre,negatif yüklü moleküller de pozitif yüklü moleküllere göre daha kolay geçer.
• Hücrenin özelliğine göre zar farklı şekiller alabilir;sil,kamçı,mikrovilluslar gibi.

                                                          Akıcı mozaik zar modeli

9.sınıf- Ökaryot Hücre

       Ökaryot Hücreler (Çok Hücreliler)

• Ökaryot hücre prokaryot hücrelere göre daha gelişmiş ve karmaşıktır.
• Genetik materyalleri zarla çevrili hücrelere ökaryot hücre denir.
• Ökaryot canlılar , özelleşmiş organellere sahiptir.Hücreler biraraya gelerek organize olur ve metabolizma faaliyetlerini yürütür.
• Ökaryot hücrede bulunan organeller; endoplazmik retikulum, golgi aygıtı , lizozom ,mitokondri ,ribozom , koful ,plastidler (kloroplast,kromoplast,lökoplast)

9.sınıf - Prokaryot Hücre

Prokaryot Hücre (Tek Hücreliler)

• Genetik materyali zarla çevrili olmayan hücrelere  prokaryot hücre denir.
• Kalıtım(genetik) materyalleri zarla çevrili olmayıp sitoplazmada dağınık haldedir.
• Organel olarak yalnızca ribozom bulundururlar.
• Tüm metabolizma faaliyetleri (beslenme,boşaltım gibi)sitoplazma içerisinde ve hücre zarındaki yapılarda gerçekleşir.

Prokaryot hücreye sahip canlılar; bakteriler , arkebakteriler , virüsler , mavi-yeşil algler'dir.